Γράφει ο Γεώργιος Κων.Καραγεώργος
Διαβάσθηκε από πολλούς και ακούσθηκαν και γράφτηκαν γι αυτό πολύ επαινετικά σχόλια.
Το βιβλίο βασικά προορίζονταν για ένα ευρύτατο αναγνωστικό κοινό κυρίως για τους ανθρώπους του χωριού των αγρών και της στάνης, αλλά τούτο δεν εμπόδισε να το διαβάσουν με ιδιαίτερη προσοχή και επιστήμονες ερευνητές…
…Όπως δείχνει ο τίτλος του, σε αυτό γίνεται λόγος για ένα ορεινό χωριό των Αγράφων, το Τροβάτο το οποίο έχει όπως παρατηρεί ο αναγνώστης, μεγάλη ιστορία.
Ο συγγραφέας κάνει αναλυτικά λόγο μεταξύ άλλων για μερικούς ναούς (ιστορικά μνημεία) για τα μοναστήρια του Ευαγγελισμού και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (της Παναγίας) καθώς και για το ναό του Αγ.Δημητρίου που ανεγέρθηκαν κατά το πρώτο ήμισυ του 17ο αιώνα.
Πιθανότατα, σημειώνει στη θέση τους υπήρχαν αρχαιότεροι ναοί.
Σημειωτέον ότι στο Μοναστήρι της Παναγίας, στο οποίο σώζονται θαυμάσιες αγιογραφίες, έμαθε τα πρώτα γράμματα ο φημισμένος διδάσκαλος ( άγιος ) των Αγράφων, Ευγένιος, κοντά στο λόγιο Αντώνιο τον «εκ Τροβάτου».
Είναι πολύ πιθανό ότι οι περισσότεροι ναοί που απαντώνται στο Τροβάτο (αλλά και σε άλλα χωριά των Αγράφων), είχαν χορηγούς υψηλούς αξιωματούχους του Βυζαντίου, οι οποίοι κατά την τουρκική καταιγίδα (κυρίως κατά την πτώση της Θεσσαλονίκης 1430), αναζήτησαν καταφύγιο στα Άγραφα (Βρανάς, Μελισσηνός κ.α.)
Μερικοί από αυτούς εγκαταστάθηκαν στο Τροβάτο και σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες αναφέρονται εκεί (Δούκας Συνοδινός κ.α ) Ο Τζαρνέσις , ο χορηγός του Αγ.Δημητρίου , και ο Δρούγκας = δρουγκάριος ( ανώτατος αξιωματικός του βυζαντινού στρατού), ο δωρητής του Τιμίου Σταυρού στον ίδιο ναό είναι υψηλοί αξιωματούχοι του Βυζαντίου.
15ο – 16ο, όταν το φοβερό σκότος της τουρκοκρατίας σκέπαζε τον ελληνικό χώρο.
Συγκινητικό είναι ότι στις χαράδρες της Πίνδου στα απρόσιτα Άγραφα, στο Τροβάτο, έφεγγε ένα ελπιδοφόρο φώς.
Στο πολύ γειτονικό χωριό του Τροβάτου, τα Βραγγιανά, θα ιδρυθεί το Πανεπιστήμιο το «Ελληνομουσείο Αγράφων» πιθανώς έργο των φυγάδων – υψηλών αξιωματούχων , που ήλθαν στα Άγραφα .
Κάνει λόγο για τις ασχολίες των κατοίκων, που είναι κυρίως κτηνοτρόφοι (τα μαντριά, η στρούγκα, ο τσάρκος, τα κουδούνια, η φλογέρα ή τα καλύβια κλπ).
Ο συγγραφέας ομιλεί προς τούτοις και για τις ασχολίες των γυναικών και για τα λαμπρά υφαντά τους (τον αργαλειό).Τούτο αφορά συνολικά την περιοχή των Αγράφων.
Τέλος δίδονται μερικά κύρια χαρακτηριστικά των κατοίκων της περιοχής.
Επίσης έχουν συγκεντρωθεί και δημοσιεύονται ένα πλήθος δημοτικών τραγουδιών που άδονται και χορεύονται στο Τροβάτο και στην περιοχή των Αγράφων, αλλά και γενικότερα στο χώρο της κεντρικής Ελλάδος που δύσκολα ανευρίσκει ο αναγνώστης στις συλλογές των δημοτικών τραγουδιών που κυκλοφορούν.
Πραγματικά το βιβλίο του καθηγητού Π.Σαλαγιάννη «Το Τροβάτο Αγράφων» είναι χωρίς υπερβολή ένας μεγάλος θησαυρός.